नेपाली युवाको विदेश पलायन

राजदेव तामाङ

नेपालको वर्तमान अवस्थामा युवा वर्गको विदेश पलायन एउटा ज्वलन्त समस्याको रूपमा उभिएको छ। देशको भविष्यका आधारस्तम्भ मानिने युवाहरू आकर्षक रोजगारी र उज्ज्वल भविष्यको खोजीमा परदेश जान बाध्य हुनुले नेपाली समाजमा गम्भीर असर परिरहेको छ। यो रहर नभई बाध्यता बनेको यथार्थलाई स्वीकार्दै यसका कारण, परिणाम र सम्भावित समाधानका बारेमा गहन विमर्श आवश्यक छ।
नेपाली युवाको विदेश पलायनका मुख्य कारणहरूमा देशभित्र पर्याप्त रोजगारीका अवसरहरूको अभाव प्रमुख हो। देशमा उद्योग, कृषि, र सेवा क्षेत्रको अपेक्षित विकास हुन नसक्दा लाखौं युवाहरू बेरोजगार बस्न बाध्य छन्। उच्च शिक्षा हासिल गरेपछि पनि क्षमता र सीप अनुसारको काम नपाउनुले उनीहरूमा नैराश्यता बढाउँछ। त्यसैगरी, राजनैतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, र सुशासनको कमीले पनि युवाहरूमा देशप्रति वितृष्णा पैदा गरेको देखिन्छ। गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँचमा कमी, सामाजिक विभेद, र आफन्त तथा छिमेकीको दबाब पनि युवाहरूलाई विदेशिन प्रेरित गर्ने अन्य कारणहरू हुन्। राम्रो जीवनशैली, आर्थिक सुरक्षा, र सामाजिक प्रतिष्ठाको चाहना पनि धेरै युवाका लागि विदेशिने प्रमुख प्रेरक तत्व बनेको छ।
युवा पलायनका बहुआयामिक नकारात्मक असरहरू छन्। यसले देशको उत्पादनशील जनशक्तिमा ठूलो कमी ल्याएको छ, जसले कृषि उत्पादनमा ह्रास, विकास निर्माणका कार्यमा ढिलासुस्ती र समग्र अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ। गाउँहरू युवाविहीन बन्दै गएका छन् भने परिवारमा विखण्डन र सामाजिक विकृतिहरू बढेका छन्। विशेषगरी, वैदेशिक रोजगारीमा गएका कतिपय युवाहरूले शारीरिक र मानसिक शोषणको शिकार बन्नु परेको छ भने कतिपयले ज्यानसमेत गुमाउनु परेको दुःखद यथार्थ पनि छ। यद्यपि, वैदेशिक रोजगारीबाट भित्रिने रेमिट्यान्सले देशको अर्थतन्त्रलाई केही हदसम्म टेवा पुर्‍याए पनि यसले दीर्घकालीन विकासमा भने खासै योगदान पुर्‍याउन सकेको छैन।
यस जटिल समस्याको समाधानका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र समाजको सामूहिक प्रयास अपरिहार्य छ। सर्वप्रथम, देशमै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नका लागि कृषि, पर्यटन, जलविद्युत, र साना तथा मझौला उद्योगहरूको विकासमा जोड दिनुपर्छ। युवाहरूलाई उद्यमशीलताका लागि प्रोत्साहन गर्ने, सीप विकास तालिमहरू प्रदान गर्ने, र सहुलियतपूर्ण ऋणको व्यवस्था गर्ने जस्ता कार्यक्रमहरू ल्याउनुपर्छ। शिक्षा प्रणालीलाई बजारको माग अनुसार परिमार्जन गर्दै प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षामा जोड दिनुपर्छ। सुशासन कायम गर्दै भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न र राजनैतिक स्थायित्व ल्याउनु पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ। विदेशमा रहेका नेपालीहरूले आर्जन गरेको सीप, अनुभव र पुँजीलाई स्वदेशमा लगानी गर्न प्रोत्साहन गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ।
नेपाली युवाको विदेश पलायनलाई रोक्न र उनीहरूलाई स्वदेशमै बस्ने वातावरण सिर्जना गर्न तत्काल ठोस कदम चाल्नु आवश्यक छ। युवाहरू राष्ट्र निर्माणका मेरुदण्ड हुन् र उनीहरूको ऊर्जा, सीप र क्षमतालाई स्वदेशमै उपयोग गर्न सके मात्र समृद्ध नेपालको परिकल्पना साकार हुन सक्छ।