नेपालमा डिजिटल विभाजन ः अनलाइन समाचारको पहुँचका लागि प्रभावहरू
विपना बानियाँं
आजको युगमा सूचना सबैको अधिकार हो, तर नेपालमा यो अधिकार अझै पनि केहीको लागि दुर्लभ छ । काठमाडौँ जस्ता ठूला शहरहरूमा हामी प्रत्येक दिन आफ्नो स्मार्टफोन र इन्टरनेटमार्फत अनलाइन समाचार पढिरहेका हुन्छौं । तर, एक वास्तविकता यो छ कि देशका धेरै गाउँ र दुर्गम स्थानहरूमा मानिसहरूले यस्तो प्रविधि पाउन पनि सकेका छैनन् । डिजिटल विभाजन भनेको यस्तै एक असमानता हो, जसले नेपालमा अनलाइन समाचारको पहुँचलाई गहिरो असर पु¥याइरहेको छ ।
यहाँ शहरी क्षेत्रहरूमा इन्टरनेटको पहुँच छ, स्मार्टफोनहरू सामान्य बनिसकेका छन्, र धेरैले अनलाइन समाचार पढ्न वा सोसल मिडियामा अपडेट हुन सजिलै सक्षम छन् । तर जब हामी नेपालको दुर्गम गाउँहरूको कुरा गर्छौं, त्यहाँ अझै पनि इन्टरनेट सेवा निकै सीमित छ । यसले ग्रामीण जनतालाई मात्र असमर्थ बनाउँदैन, बरु उनीहरूलाई समयमै सही सूचना प्राप्त गर्नबाट पनि वञ्चित पार्दछ । यसले उनीहरूको सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक निर्णयमा ठूलो असर पुरयाउँछ ।
दैनिक जीवनमा स्मार्टफोन र इन्टरनेटको प्रयोग गर्दै, हामीलाई थाहा छैन कि कति मानिसहरू अझै पनि पुराना रेडियो र टेलिभिजनहरूमा निर्भर छन् । डिजिटल साक्षरता पनि एक ठूलो अवरोध हो । धेरै मानिसहरू इन्टरनेटको प्रयोग र अनलाइन समाचारहरूको उपयोग गर्न जान्दैनन् । हामीलाई सोच्नुस्, यदि तपाईलाई इमेल लेख्न र वेब पेज खोल्नसम्म थाहा नहुन्थ्यो भने के तपाईंलाई विश्वभरिका घटनाक्रमका बारेमा अपडेट प्राप्त गर्न सजिलो हुन्थ्यो ? यसलाई डिजिटल साक्षरता भनेको हो—जुन नेपालका धेरै ग्रामीण क्षेत्रका नागरिकहरूको लागि अझै परको कुरा छ ।
यस समस्याको समाधान भनेको मात्र प्रविधिको पहुँचको विस्तार मात्र होइन । यसको लागि हामीलाई एकै साथ डिजिटल साक्षरता सुधार्न, ग्रामीण क्षेत्रमा सस्तो र गुणस्तरीय इन्टरनेट सेवा पु¥याउन र सबैलाई अनलाइन समाचारको फाइदाहरू बारेमा बुझाउन काम गर्नुपर्नेछ । यदि हामीले यस्तो सुनिश्चित गर्न सके, तब मात्रै नेपालका हरेक नागरिकको जीवनमा सूचना र समाचारको समान पहुँच सुनिश्चित हुनेछ ।
नेपालको डिजिटल भविष्य मात्र काठमाडौँ र शहरी क्षेत्रसम्म सीमित हुनु हुँदैन । हामी सबैलाई, चाहे जुनसुकै स्थानमा बसोबास गरिरहेका होैं, समान जानकारी र समाचार प्राप्तिको अधिकार छ । यही कारणले डिजिटल विभाजनको समाधान खोज्नु केवल प्रविधिको प्रयोगमा मात्र होइन, समानताको सिद्धान्तमा आधारित रहन जरुरी छ ।
