ABCD खबर

सुनिल सापकोटा
हिजोआज नेपाली हिन्दुहरुको लोकप्रिय  श्री स्वस्थानी व्रत कथा घर घरमा शुरु । यो पौष शुक्ल पूर्णिमा देखि शुरु भएर माघ शुक्ल पूर्णिमा सम्म हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको  घर घरमा वाचन गरिन्छ । यो नेपाली समाजमा श्रुति परम्परामा आधारित लोकप्रिय  कथा हो। संस्कृतिविदहरुको भनाइमा चौधौं विक्रम सम्वत तिर यो कथा लाई  लिपिबद्ध गरिएको होला भन्ने  अनुमान छ । स्कन्द पुराणको केदार खण्डमा  झिनो रुपमा स्वस्थानी कथा उल्लेख गरिएको छ । स्वस्थानी लाई देवीको रुपमा मानेता पनि ती कस्ति देवी हुन भन्ने कुरा स्वस्थानी पुस्तकमा नै उल्लेख भएको पाइदैन । यो एउटा मिथक हो।
यो कथा कसले लेख्यो , लेखक को हो ? भन्ने नै थाहा छैन । अचेल आधुनिक  पढेलेखेका नारीवादीहरु स्वस्थानी व्रत कथा लाई वाहियात मान्छन। उनिहरुको भनाइमा यो कथामा महिलाहरु लाई होच्याएको टिप्पणी गर्छन् । कथामा उल्लेखित भगवान्  बिष्णु जस्तो सर्वशक्तिमान ले  छल गरेर अरुको श्रीमती  वृन्दा लाई यौन सम्बन्ध राख्नु र  महादेवले छल गरेर बालिका गोमा सङ बिवाहा गरि गर्भिणी समेत तुल्याइ उनलाई अलपत्र र  दुःखमा पार्नु नैतिकलाग्दैन भन्छन्  ।              अनि  देवहरुको देव महादेवले  सतिदेवीको लास लिइ पागल प्रेमी भइ चारै दिशा भ्रमण गरेको पनि सुहाउँदो कुरा होइन भन्छन् ।  स्वस्थानी कथामा महिला लाई  धेरै प्रसङ्गहरुमा बस्तु जस्तो ब्यवहार गरिएको छ भन्ने पनि   उनिहरुको भनाइ रहेको देखिन्छ । स्वस्थानी कथाले पितृ सत्तात्मक संस्कार र संस्कृति लाई प्रबर्द्धन गर्दछ भन्ने पनि उनिहरुको तर्क रहेको देखिन्छ । अहिलेको जमानामा यस्ता बकम्फुसे परम्परा लाई मानेर हिंड्नु बेकुफी हो । महिलावर्गको अपमान हो भन्ने भनाइ पनि उनिहरुको रहेको पाइन्छ । हाम्रा आमा र हजूरआमाले स्वस्थानी लाई  मानेर व्रत बसे तर हामी अब यस्तो मूर्खता गर्दैनौं भन्ने पनि अचेलका कतिपय आधुनिक युवतीहरुले भन्ने गरेको सुनेको र देखेकोछु।
मेरो ब्यक्तिगत बिचारमा चाहिँ  स्वस्थानी  कथा बिशेषगरि  हाम्रो नेपाली मौलिक परम्परा र संस्कृतिको  एउटा अंग हो । हाम्रो छिमेकी रास्ट्र भारतमा बहुसंख्यक हिन्दुहरुले  शायद हाम्रो जस्तो गरि  यो परम्परा लाई मान्दैनन् होला। यो कथा हाम्रै देशको सेरोफेरोको लोक कथा हो जस्तो मलाई लाग्छ ।  हाम्रा आमा र हजूर आमाहरुले माने  झैं  हाम्रा छोरी , बुहारी र  नातिनीहरु ले  कठोर  व्रत बसेर वा  स्वस्थानी पुस्तकमा बर्णन गरिए जस्तै  गर्नु पर्छ भन्ने छैन । समय सापेक्ष  यसलाई  मान्दा हुन्छ । यो  धर्म र पुन्यको  बिषय भन्दा पनि  नेपाली हिन्दु जातिको संस्कृतिक पहिचान र भावनाको कुरा हो। यो हाम्रो नेपाली समाज सङ गहिरो संग जोडिएको छ । यो आस्थाको कुरा हो। त्यो पुरानो कालखण्डको  हाम्रो हिन्दु समाजको इतिहास पनि हो । त्यसैले अहिलेको सन्दर्भमा महिला बर्गलाइ होच्याएको र अनैतिक वाहियात  भनेर हेरिनु हुँदैन जस्तो मलाई लाग्छ । धन्यवाद !

...